Mais où sont les neiges d'antan? (Villon)
Nhưng đâu rồi những cánh tuyết năm xưa?
I. NGÔ ĐÌNH LỆ THỦY: HỒNG NHAN MỆNH YỂU
Kim Thanh
Nửa chừng xuân thoắt gãy cành thiên hương
(Đoạn Trường Tân Thanh)
1. Niên khóa 1962-63, tôi học năm cuối của chương trình Cử Nhân Giáo khoa Văn
Chương Pháp tại trường Đại Học Văn Khoa Sài Gòn. Còn nhớ cùng lớp tôi lúc ấy có
nhạc sĩ Hùng Lân (Hoàng Văn Hương), người hiền lành, dễ mến, như một thầy tu,
thỉnh thoảng nổi hứng bất tử ngồi lén ghi nốt nhạc ngay tại chỗ, trong lúc thầy
giảng bài. Có bà sơ Phạm Thị Nhâm, mà tôi thường hỏi mượn cua mỗi lần trốn học
đi chơi, sau trở thành hiệu trưởng trường Nữ Thánh Tâm Nha Trang, và đã nhận ra
tôi ngay khi vừa thấy tôi lò dò đến trường xin dạy. Có Đặng Tiến, da vàng xanh
như người bị sốt rét kinh niên, tóc bờm xờm không chải, trước 1975 ở phòng tùy
viên Tòa đại sứ VNCH tại Thụy Sĩ, đào ngũ qua Pháp sống cho đến bây giờ, chuyên
viết báo nịnh hót Cộng sản và phê bình gia văn chương tầm cỡ. Có Đại úy Ngô Văn
Minh, sau lên chức Đại tá Tham mưu trưỏng Quân Đoàn III, Biên Hòa. Có Wang
Seng, cô bạn Tàu, Bùi Thế Cần, Lương Thị Nga, Thái Thị Nhân, Lê Thị Bích, Thái
Tuyết Lê, Lê Thị Ngọc Loan, và Irène Công Huyền Tôn Nữ Phụng Tiên –đồng
hương Nha Trang và đồng môn trong lớp Latin của ông Le Menn và Michel
Piclin– tất cả đang ở Pháp. Có Nguyễn Nương Minh Châu, sau thành vợ Bác
sĩ Đinh Hà, cả hai là cựu JECU (viết tắt của Jeunes Etudiants Catholiques
Universitaires, Thanh Sinh Công Đại Học), đang sống rất thầm lặng tại một nơi
nào trên đất Mỹ. Học trên chúng tôi là Nguyễn Ngọc Diễm, Phạm Dương Hiển, Lưu
Nguyên Đạt, Nghiêm Hồng (con giáo sư Nghiêm Toản), và Nghiêm Ngọc Thúy (con ông
Nghiêm Xuân Thiện, sau này làm hôtesse cho Air France).
Đầu niên học, từ lầu ba, tôi và Bùi Thế Cần (học giỏi có thể nhất lớp, con của
dân biểu Bùi Tuân, Huế) hay xuống lầu một, vào giảng đường Dự Bị, để tìm người
quen giữa đám nai vàng ngơ ngác, hay đúng hơn tuyển mộ tân binh cho JECU. Lúc
ấy, Cần là trưởng JECU Liên Trường, Nguyễn Ánh Tuyết (con trai), thư ký, còn
tôi, trưởng Nhóm Văn Khoa Pháp. Một hôm, tôi thấy đứng trước cửa giảng đường
một sĩ quan mang ba hoa mai bạc, đầu đội béret đỏ, tay cầm một xấp cua. Ông
dáng cao gầy, vẻ tươi cười. Gặp ông, tôi khẽ gật đầu chào, và ông lịch sự chào
lại. Có người cho biết, đó là Đại tá Cao Văn Viên. Mấy năm sau, ông lên tướng,
trở thành xếp quá lớn của tôi, và lấy bằng Cử Nhân Pháp. Có kẻ xấu mồm nói, ông
nhờ người đi học và đi thi thay cho ông. Tôi không tin. Vì ở Văn khoa Pháp,
thầy cô không phát cua, phải vào lớp ghi chép hoặc mượn ai, và kỷ luật thi cử
lúc bấy giờ khá gắt gao, ít sinh viên, lại phải thi oral, thầy trò biết mặt
nhau hết, rất khó gian lận.
Vào trong giảng đường, Cần và tôi ngồi lẫn lộn với đám tân sinh viên, nghe cha
Pineau (thay cha Cras) giảng về Socrate và Hégel hay thầy Kiết dịch tiếng Pháp
ra tiếng Việt mà phát mệt trở lại. Một hôm, chúng tôi thấy Yvonne Lan Hương, cô
bạn trong JECU, học dưới một lớp, đang ngồi trò chuyện với một cô. Bèn sà đến.
Yvonne giới thiệu, đây Thủy, Ngô Đình Lệ Thủy. Lần đầu gặp cô, chúng tôi không
nói gì hơn ngoài vài câu xã giao thông lệ.
Về sau, khi Lệ Thủy gia nhập JECU Văn khoa Pháp, tôi tiếp xúc với cô thường
hơn, nhưng cũng chỉ để thông báo ngày giờ và chương trình họp của Hội. Cô có
dáng thanh thanh, vẻ thùy mị, thông minh, ít nói, ít cười, đôi mắt linh hoạt,
mặt trái soan, cằm hơi nhọn, tóc dày, cài bandeau trắng hoặc đỏ. Chúng tôi nói
tiếng Pháp với nhau, cho nên bây giờ tôi không biết cô nói tiếng Việt ra sao,
giọng miền nào. Đó là một điều mà sau gần nửa thế kỷ, già đi, nghĩ lại, tôi
thấy “dị hợm”, mắc cỡ, mặc dù do thói quen, giống như các em Việt Nam hiện tại
ở Mỹ nói chuyện bằng Anh ngữ, chứ chẳng vì “snobisme”, thời thượng, lòe thiên
hạ. Lệ Thủy thường mặc váy đỏ, áo sơ mi trắng đi học, đôi khi cả đồng phục
Thanh Nữ Cộng Hòa. Nói chung, cô đẹp, nhưng không lồ lộ, sexy như Irène, không
tươi lộng lẫy như Lương Thị Nga. Một sắc đẹp trang nhã, đài các, kín đáo. Tôi
để ý, cô ở đâu là luôn luôn có một, hai anh chàng gorilles (hộ vệ), giả dạng
sinh viên, ngồi phía dưới, cách cô một dãy bàn, nhìn chòng chọc vào mọi người.
JECU Văn Khoa Pháp lâu lâu ra một tờ Bản Tin (Bulletin), bằng tiếng Pháp, do
Bùi Thế Cần, Ánh Tuyết, Minh Châu và tôi viết gần hết, vì không ai gửi bài.
Trong đó, thỉnh thoảng có đăng một vài bài thơ tình lẩm cẩm của tôi, không đối
tượng, chỉ là gửi gió cho mây ngàn bay, mà bây giờ tôi còn nhớ lõm bõm vài câu:
Je veux tremper mes
lèvres
Dans l' eau pure de ton
coeur
Et émerger frissonnant
D' une aube de
lumière...
(Tôi muốn nhúng đôi môi
Vào nước tinh tuyền tim
em
Và bừng lên run rẩy
Dưới ánh sáng bình
minh…)
hay những câu dịch thơ của John Keats, hoặc Tennyson, đại khái:
Ce n' est pas toi que je
regrette
C' est le rêve par toi
brisé
(Không phải em mà tôi
tiếc nuối
Mà giấc mơ vì em vỡ tan)
Lệ Thủy đọc xong, mày hơi nhíu, bảo tôi, nghiêm trang như một cô giáo la rầy
học trò: "Je n' savais pas que tu es si romantique. Les poèmes d’amour, ça
c’est vraiment beau, mais ils désespèrent aussi" (tôi không biết anh lãng
mạn dữ thế. Những bài thơ tình hay thật, nhưng cũng làm người ta tuyệt vọng).
Tôi khoát tay, ấp úng chối tội như ăn vụng bị bắt quả tang: "Un peu, oui,
j’ ne les ai faits que pour m'amuser. Rien de sérieux!" (Chút chút, đúng,
tôi chỉ làm để chơi vui thôi mà. Không có gì quan trọng!).
Lệ Thủy không bao giờ đến CLB Phục Hưng để họp, ngoại trừ một lần, tôi nhớ,
tham dự thánh lễ đầu tháng cho toàn JECU do cha Pineau cử hành, rồi về ngay sau
lễ. Chúng tôi chỉ gặp nhau tại giảng đường Propédeutique, trong giờ nghỉ giải
lao, năm sáu đứa ngồi cuối phòng, có khi tại bàn của Lệ Thủy, thảo luận, hay
trao đổi vài thông tin cần thiết. Hai anh chàng gorilles, chắc đã được báo
trước, đứng xa xa hút thuốc, để chúng tôi yên.
Một ngày thứ bảy, JECU Liên Hội tổ chức đi thăm trại cùi và nhà thương điên Chợ
Quán, sau đợt công tác thăm viếng dân lao động nghèo tại Xóm Chùa cách đó mấy
tháng. Mỗi người góp mười đồng, làm chi phí lặt vặt, và ăn trưa. Số tiền không
nhỏ, hơn ba tô phở vào thời ấy, đối với ngân quỹ khiêm tốn của sinh viên còn
lãnh lương cha mẹ. Lệ Thủy đưa cho tôi một trăm đồng, trước mặt Cần, nói là
tiền của “maman cho Hội”, nhưng “tiếc là bận việc bên Thanh Nữ Cộng Hòa, không
đi với tụi toa được.” Tôi nhận tiền, cám ơn, rồi nói nhỏ vào tai Cần: “Như thế
cũng hay. Có Thủy tham gia, hai gorilles phải theo, phiền phức, mà trông
ngứa mắt lắm!”
Hôm ấy, tất cả chúng tôi, khoảng bốn chục người, chia nhau lên hai xe buýt,
tuyến đường Chợ Bến Thành-Trần Hưng Đạo. Hoặc tự túc, có xe hơi riêng, như hai
chị em Anh Thư và Hạp Thư, hay “đại ca” Dược sĩ Hoàng Ngọc Tuệ. Tổ y tế gồm các
sinh viên Y khoa, trang bị ống nghe và túi cứu thương, do Đinh Hà hướng dẫn,
làm công tác khám bệnh, phát thuốc. Tổ ăn uống do Rosa, sau thành vợ của Nguyễn
Ánh Tuyết, và người chị là Rosette, điều động. Tổ văn nghệ gồm một cây guitare
và một số ca sĩ mầm non, do các cô bên Dược, tôi nhớ có Yvette Trương Tấn
Trung, Tôn Nữ Tâm Thường, và Nguyễn Cẩm Nhung (con của Luật sư Nguyễn Văn
Huyền) phụ trách. Bùi Thế Cần làm tổng tư lệnh, Ánh Tuyết phụ tá hành quân.
Đầu tiên chúng tôi thăm nhà thương điên. Toàn đàn ông. Vài ông, tóc dài rũ
rượi, biểu diễn nhiều màn rất… điên, như xé áo xé quần, rú lên những tràng cười
kinh dị, khiến các cô sợ quá, mặt mày tái mét. Nhưng đa số hiền lành đứng nhìn
chúng tôi đi qua, vẻ thẫn thờ, ngây dại. Tôi cười, chào, hỏi thăm, họ vẫn vô
cảm. Rồi cả toán chuyển sang thăm trại cùi. Thói quen nghề nghiệp, Đinh Hà phát
sẵn mấy chai alcool, để tùy nghi. Bệnh nhân rất đông, sống theo khu, gồm cả con
nít, trông rất tội nghiệp. Tôi không lạ với cảnh này, vì gần xóm tôi ở Nha
Trang, khu Lạc Thiện, cũng có một trại cùi do các tu sĩ dòng Franciscains sáng
lập và đảm nhiệm, nhưng lúc ấy tôi còn nhỏ, chỉ là một khán giả bàng quan, đi
ngang tò mò đứng nhìn vào qua những vòng rào kẽm gai dày. Bây giờ, lần đầu tiên
có dịp thấy tận mắt những thân hình gầy còm, lở lói, những bàn tay, bàn chân co
quắp, hoặc mất ngón, những cặp mắt mờ đục, mù lòa. Và lòng dâng tràn một niềm
cảm thương vô hạn. Tổ y tế bắt đầu khám, phát thuốc cho những bệnh nhân cùi bị cảm
cúm, đau đầu, sổ mũi, do trưởng trại giới thiệu, yêu cầu. Các cô tập họp những
cháu bé lại, phát kẹo, tập chúng hát theo nhịp đàn guitare của Ánh Tuyết, vỗ
tay, rồi cười lớn tiếng với nhau. Vài cháu chưa bị nhiễm bệnh, mặt mày trông
rất sáng sủa, thông minh, phải theo sống chung với cha mẹ.
Tháng Sáu 1963, mãn trường. Bùi Thế Cần, Nguyễn Nương Minh Châu đậu Cử Nhân
liền một khi. Tôi rớt oral chứng chỉ Văn chương Quốc âm –bắt buộc cho sinh viên
Văn khoa Pháp, Anh– vì trong buổi thi vấn đáp với giáo sư Vương Hồng Sển tôi
không nhớ Tôn Thọ Tường và Phan Văn Trị ông nào theo Tây, ông nào chống Tây, và
đem thơ ông này cắm vào cằm ông kia. Với giáo sư Bửu Cầm, kết quả còn tệ hơn,
tôi không biết chiết tự bốn câu thơ chữ Nôm của thi sĩ Tuy Lý Vương, đứng chịu
chết như Từ Hải, nhìn thầy cười cầu tài. Phải thi lại hai môn vấn đáp này. Còn
những nàng tiên nga “trong đám xuân xanh ấy”, mà tôi đã kể tên ở trên, chưa có
ai “theo chồng bỏ cuộc chơi”, như trong thơ Hàn Mặc Tử, nhưng đã lần lượt lên
đường du học Pháp một cách lặng lẽ từ năm thứ hai, thứ ba. Cần ra Huế, tôi về
quê Nha Trang, dạy tại Collège français môn Việt văn, cũng nhờ cái chứng chỉ
Văn chương Quốc âm khó ác ôn ấy.
Không bao giờ tôi gặp lại Lệ Thủy, đã biến mất, từ ngày cô tặng JECU
chúng tôi một trăm đồng. Tôi biết cô cũng đã đậu Propédeutique, qua bản niêm
yết dán trước của trường, với tên chính thức, đầy đủ: Anne-Véronique Ngô Đình
Lệ Thủy, sinh năm 1945. Chiến sự mỗi ngày leo thang. Khủng hoảng chính trị gia
tăng. Sinh viên và Phật tử xuống đường hàng ngày. Cảnh sát dàn chào với dùi
cui, lựu đạn cay. Những tờ báo chui chửi thậm tệ chế độ. Làm tôi rất quan tâm
vì, qua Lệ Thủy, cảm tình của tôi với cụ Diệm rất sâu nặng, không như một vài
bạn JECU lớn tuổi hơn, chẳng hạn Nguyễn Hữu An. Tôi lờ mờ hiểu rằng thế nào bàn
tay lông lá của người Mỹ cũng đã nhúng vào nội bộ Việt Nam. Nhưng tôi tin tưởng
và cầu mong cụ Diệm sẽ vượt qua hết như lần đảo chánh hụt 1960.
Thời gian sau đó, nhiều biến cố xảy ra, dồn dập. Lựu đạn nổ tại đài phát thanh
Huế. Thượng tọa Thích Quảng Đức tự thiêu. Nữ sinh viên Quách Thị Trang biểu
tình bị cảnh sát bắn chết tại chợ Bùng Binh Sài Gòn. Rồi đảo chánh. Ngày
2/11/1963, nghe tin hai anh em cụ Diệm bị giết, ba tôi chảy nước mắt và trong
giờ kinh tối ba bắt cả nhà đọc thêm kinh cầu hồn cho hai cụ. Còn tôi tự nhiên
thấy buồn vô hạn, suốt mấy bữa, mặc dù chưa hề lãnh được một tí ơn mưa móc nào
từ chế độ. Lúc ấy Lệ Thủy đang ở ngoại quốc với mẹ trong chuyến công du giải
độc.
Liền sau đảo chánh, các phản tướng chia nhau tiền thưởng của CIA, nhảy đầm thả
giàn, phá bỏ các ấp chiến lược. Báo chí, sách vở (của anh chàng Hoàng Trọng
Miên nào đó chẳng hạn), hùa theo các ký giả Mỹ, mở chiến dịch bôi nhọ gia đình
họ Ngô, và bà Nhu, Lệ Thủy cũng bị dính miểng. Nào là bà Nhu có một chiếc ghế
khích dục, trong dinh Độc lập, nhưng sự thật đó chỉ là chiếc ghế làm răng
thường thấy trong phòng nha sĩ. Nào là ông Nhu bất lực. Nào là bà Nhu tư tình
với cụ Diệm, với ông tướng này, ông tướng nọ. Nào là Lệ Thủy có nhiều bồ, kể cả
một anh người Nhật, Lệ Thủy thất tình, học Văn Khoa, chỉ ghi danh, không đến
lớp mà cũng có bằng, v.v…
Tôi đọc và thấy buồn nôn. Vô lý quá, vậy mà dân chúng ít học hoặc quá khích vẫn
tin, thế mới kỳ lạ. Thì cũng giống như dân quê miền Bắc mười mấy năm sau, đã
ném đá vào sĩ quan cải tạo chúng tôi một cách thật tình, nguyền rủa chúng tôi
là “quân mọi rợ giết người, ăn thịt con nít, hiếp dâm phụ nữ.”
Công việc và đời quân ngũ làm tôi quên Ngô Đình Lệ Thủy. Kỷ niệm với JECU những
ngày có cô cũng dần phai theo thời gian.
2. Cho đến đầu 1967. Bốn năm sau. Tôi được tăng phái cho Tiểu đoàn 4/44 Bộ Binh
trong chiến dịch Bình Định Nông Thôn tại quận Thiện Giáo (Ma Lâm cũ), nổi tiếng
nguy hiểm, thuộc tỉnh Phan Thiết. Ngày đi hành quân tìm địch, qua các thôn xóm,
đêm đóng quân ven rừng, mắc võng giữa hai thân cây nằm nghe tiếng đại bác ầm ì
xa xa, nhìn hỏa châu từng hồi loé sáng trên ngọn Tà Dôm, mà thương cho kiếp
lính tráng nay đây mai đó, trực diện cái chết cận kề. Một buổi trưa, tôi đang
nói chuyện với ông Đại úy Tiểu đoàn Trưởng, một viên đạn rít ngang nón sắt,
cách đầu tôi một đường tơ, xuyên ngay cổ binh nhất H., mang máy truyền tin PRC
25 đứng gần đó, làm anh gục chết tại chỗ. Tên du kích bắn sẻ vụt bỏ chạy, bị
lính Tiểu đoàn rượt theo và lãnh trọn một tràng carbine, phơi thây. Một người lính,
bà con của H., giận dữ chửi thề và muốn xẻo tai tên này để trả thù, tôi phải
khuyên ngăn mãi, mới thôi. Cảnh tượng quá thảm cho bên này, bên kia.
Tôi nghĩ thêm, những người lính chiến miền Nam, hơn ai hết, là những người thực
sự yêu chuộng hòa bình, và vì yêu chuộng hoà bình họ phải hy sinh mạng sống
đánh đuổi giặc xâm lược từ Miền Bắc. Nếu phải chống đối chiến tranh thì họ mới
là những người có quyền lên tiếng trước tiên, chứ không phải những anh làm thơ,
làm nhạc ấm ớ ở hậu phương, sợ chết, trốn quân dịch, núp bóng các ông sĩ quan
văn phòng cao cấp mê văn nghệ, để mà gào thét ngưng chém giết, nối vòng tay
lớn, tay nhỏ. Rồi tại sao lại phản chiến một chiều? Tại sao không ra Bắc kêu
gọi Hồ Chí Minh, Võ Nguyên Giáp ngưng gây hấn và tấn công miền Nam? Tại sao chỉ
to mồm lên án miền Nam là nơi đã cho họ cơm ăn, áo mặc, tự do sáng tác, tự do
phản bội? Bao nhiêu câu hỏi cứ lẫn quẫn trong tôi, cho mãi đến hôm nay, khi
những dòng nhạc dòng thơ góp phần làm mất nước ấy vẫn còn được yêu chuộng, mê
man, và các tác giả được thổi bằng ống đu đủ lên tận mây xanh.
Nói tiếp về Ngô Đình Lệ Thủy. Một ngày cuối tuần và cuối tháng 4, 1967, tôi
cùng với vài sĩ quan bạn được phép lên Phan Thiết, cách Thiện Giáo khoảng mười
lăm cây số, để nghỉ xả hơi qua đêm, và nhậu bia với gà luộc. Tại quán bánh căng
“còn ướt sền sệt”, chúng tôi gọi mỗi người hai tô, mỗi tô hai mươi lăm cái, đổ
đầy nước mắm, ăn cho bõ những bữa cơm sấy, đồ hộp ngán đến tận óc. Tôi mua một
tờ nhật báo, và giật mình đọc tin Lệ Thủy đã chết trong một tai nạn xe hơi tại
Pháp, chính xác tại Longjumeau, vùng Essonne, ngoại ô Paris. Chết tại chỗ. Lúc
ấy cô vừa hai mươi hai tuổi. Bài báo kể, ban đêm, cô lái xe nhỏ và bị một
camion ngược chiều húc thẳng, đầu xe của cô nát bấy. Sau này, đọc trên tờ Time,
số Friday April 21, 1967, thấy cũng đăng đúng tin ấy.
Mặc dầu tình cảm của tôi đối với cô, và ngược lại, chưa bao giờ thắm thiết, gắn
bó, đong đầy, đủ để những giọt lệ trào dâng chan chứa, như trong mắt nàng kỹ nữ
Tầm Dương làm đẫm vạt áo xanh của người Giang Châu Tư Mã thuở trước, tôi vẫn
thấy bàng hoàng, xao xuyến. Tôi bỏ dở bữa nhậu đã từ lâu chờ đợi, ngồi thừ
người, nghĩ đến những kỷ niệm thời sinh viên, JECU, những buổi họp, những bài
thơ tình lẩm cẩm và lời phê bình nặng ký của cô, một trăm đồng “maman cho”. Đêm
về, qua cửa sổ khách sạn, tôi nhìn trời xanh thẳm không gợn mây và nửa mảnh
trăng mới mọc vàng úa trên núi Tà Dôm mà nhớ câu thơ của Mạc Đĩnh Chi khóc nàng
công chúa Tàu:
Y! Vân tán, tuyết tiêu
Hoa tàn, nguyệt khuyết
(Ôi! Mây tản, tuyết tan
Hoa tàn, trăng khuyết).
3. Hai tháng sau, tôi được lệnh thuyên chuyển đi Qui Nhơn. Tôi đáp chuyến bay
Air VN đến Sài Gòn trước, dự trù ở chơi vài hôm, rồi về Nha Trang nghỉ phép một
tuần, trước khi ra Qui Nhơn đáo nhậm đơn vị mới. Hành trang là túi ba lô và cây
carbine đeo vai, cây Colt bên hông, và bộ quân phục mặc trên người. Trong
chuyến bay có một số sĩ quan trẻ từ các đơn vị tác chiến về, cũng trang bị tận
răng như tôi, báo hại các cô tiếp viên phải gom hết súng lại, đem cất đi một nơi
phía sau phi cơ. Tại phi trường Tân Sơn Nhất, đang đứng chờ taxi, tôi bất ngờ
thấy Thái Tuyết Lê cũng từ chuyến Air France xuống. Tôi hỏi dồn:
- Tuyết Lê phải không? Toa về từ Pháp? Không ai đón sao?
- Không, moa không báo trước ngày giờ, muốn dành ngạc nhiên cho gia đình.
Tuyết Lê, người Huế, cựu JECU mặc dầu ngoài Công giáo, là em bà chủ tiệm kem
Phi Điệp, chợ Bến Thành-Trần Hưng Đạo, du học Pháp từ năm thứ ba Văn Khoa. Tay
bắt mặt mừng, tôi mời Tuyết Lê đi chung chuyến taxi vào thành phố. Trong xe, Tuyết
Lê nhìn tôi đăm đăm, tấm tắc khen, “toa trông đen, nhưng có vẻ nam nhi, hùng
dũng, khác với hồi còn là thư sinh.” “Dĩ nhiên", tôi vênh mặt đáp, bắt chước
nghệ sĩ Hùng Cường, "lính mà em!” một cách vô duyên. Cả hai cùng cười vui.
Câu chuyện xoay quanh bạn cũ bên đó, bên này, và tôi được biết Irène Phụng Tiên
học ở Grenoble, quê hương của Stendhal, tác giả mà tôi yêu mến từ thời còn học
tại Jean-Jacques Rousseau. Rồi cái chết của Ngô Đình Lệ Thủy. Đổi sang tiếng
Pháp, để tài xế taxi không nghe hiểu, Tuyết Lê kể:
- Tại Paris, tụi moa có đi viếng xác Lệ Thủy và dự lễ cầu hồn và đưa nó ra
nghĩa trang. Đầu Lệ Thủy bị kính trước cắt gần lìa cổ. Khi liệm, được khâu lại
và quàng bằng chiếc khăn lụa màu thiên thanh, trông mặt nó đẹp quá, thanh thản
như một thiên thần. Bà Nhu từ Rome bay sang, ôm xác con mà khóc ngất, khiến tụi
moa cũng khóc theo. Chiếc xe bị nạn là chiếc Peugeot còn mới do Tổng giám mục
Ngô Đình Thục mua cho Lệ Thủy. Tài xế xe camion không việc gì cả, bị thẩm vấn
qua loa, rồi cho về.
Tôi hỏi:
- Lệ Thủy học trường nào ở Paris?
- Trường Luật.
- Tụi toa có gặp Thủy lần nào trước đó?
- Thỉnh thoảng. Thủy vẫn gentille (dễ thương) như trước
kia.
Tôi bỗng thở dài:
- Tội nghiệp nó quá! Đúng là hồng nhan bạc phận!
Xe ngừng trước tiệm kem Phi Điệp. Tuyết Lê giành trả tiền, mời tôi vào chơi, ăn
kem. Nhưng tôi thoái thác, “thôi, toa mới về, cần gặp gia đình, để dịp khác”,
rồi vác túi ba lô và cây súng lững thững bước đi, gọi xích lô chở về nhà ông
bác họ ở đường Nguyễn Trãi.
4. Nếu còn sống, năm nay Lệ Thủy cũng đã 66 tuổi. Quá khứ xa rồi, nhưng khi
ngồi viết bài này, tôi vẫn thấy lòng bồi hồi, bởi kỷ niệm. Tôi vẫn nhớ lời cô
“la rầy” tôi một lần về những bài thơ tình làm tuyệt vọng. Và hôm nay tôi sửa
lại câu thơ ngày đó:
C’est bien toi
que je regrette
Ce n’est pas le
rêve par toi brisé
(Chính em mà tôi
tiếc nuối
Không phải giấc
mơ vì em vỡ tan)
Nhưng trong một nghĩa nào, vì mang bệnh kinh niên lãng
mạn, tôi nghĩ rằng mỹ nhân Ngô Đình Lệ Thủy mất sớm như vậy cũng hay. Để không
bao giờ cho thế gian thấy tóc mình bạc màu.
Portland, 1/11/2011
II. BÀ NGÔ ĐÌNH NHU: NĂM MƯƠI NĂM CÔ ĐƠN
Kim Thanh
Tin từ Ngô Đình Trác báo cho ông bạn tôi, Luật sư Trương
Phú Thứ, hay rằng Bà
quả phụ Ngô Đình Nhu, nhũ danh Maria Trần Lệ Xuân, đã về
Nước Chúa lúc 2 giờ sáng ngày lễ Phục Sinh, 24/4/2011, hưởng thọ 87 tuổi.
Tôi viết bài này gửi các thân hữu, bạn bè, và những người
mà tôi biết chắc vẫn còn ái mộ, quý mến –hoặc ít ra không thù ghét– Bà
Ngô Đình Nhu, chế độ Đệ Nhất Cộng Hòa Việt Nam, và Tổng thống Ngô Đình Diệm.
Không như những phản tướng 1963, tôi chưa hề gặp mặt Bà Nhu, chưa hề nhận ân
sủng nào của Bà hay của chế độ, ngoài một trăm đồng Bà gửi tặng Hội JECU (Thanh
Sinh Công Đại Học) năm xưa, được Ngô Đình Lệ Thủy trao cho tôi (xin đọc bài
“Ngô Đình Lệ Thủy, hồng nhan mệnh yểu”).
Bà Ngô Đình Nhu là người nổi tiếng thuộc dòng họ Ngô Đình
và người liên hệ trực tiếp với chế độ Đệ Nhất Cộng Hòa duy nhất còn sống sót
vừa ra đi. Dù thương hay ghét Bà, ai cũng phải công nhận Bà là một nữ lưu thông
minh, có tài có sắc, một cộng sự viên đắc lực, quả cảm của chồng và anh chồng.
Qua hai nền Cộng Hòa, chưa có một phụ nữ tầm cỡ public figure (người của quần
chúng) Việt Nam nào làm tôi thấy cảm phục và hãnh diện như Bà Ngô Đình Nhu. Cho
dù, dĩ nhiên, Bà chưa hoàn hảo, cũng như bất cứ ai trên đời. Trước và sau vụ
đảo chánh 1963, Bà là mục tiêu tấn công của những nhà báo và chính khách Việt
Nam và ngoại quốc, nhất là Mỹ, chưa nói Cộng sản đội lốt tôn giáo, đối lập,
“cách mạng”, đã không ngần ngại vu khống, xuyên tạc, đổ lỗi, thêu dệt đủ điều,
kể cả về đời tư của Bà. Đọc tất cả những tài liệu đã được giải mật, và những
sách báo cũ, và những sách báo mới trên các Diễn Đàn Hải Ngoại –những diễn đàn
của Đui Chột, của Thù Hận, của Ác Độc– tôi thấy bất nhẫn và buồn nôn trước sự
hèn hạ, nhỏ nhen của con người, vì dù sao Bà cũng chỉ là một phụ nữ và không
giữ một chức vụ chính thức nào trong chính quyền. Bọn họ, kể cả Mỹ và Tây Phương,
không mã thượng, anh hùng đủ, than ôi, để đánh Bà bằng một cành hoa hồng, nhưng
đã dùng mọi thứ dao búa. Họ dã man, trên phương diện tinh thần, không khác chi
một Gia Long đã hành hình, về thể xác, nữ tướng Bùi Thị Xuân và con gái 16 tuổi
bằng cách cho voi dày.
Bà là hiện thân và nạn nhân của Bất Hạnh như một
trong những nữ nhân vật chính tuyệt đẹp của những vở bi kịch Hy Lạp. Nhưng khác
với họ luôn vùng lên, phản kháng, chất vấn Thượng Đế, Bà đã im lặng, chấp nhận
mệnh số nghiệt ngã, và âm thầm chịu đựng tất cả những sầu khổ, oan khiên, bất
công, suốt một nửa thế kỷ.
Một điểm nữa, sáng ngời, về con người của Bà, mà tôi
tin rằng đến cả kẻ thù cũng không thể phủ nhận. Khi chồng bị thảm sát, Bà còn
trẻ đẹp lắm –điều mà báo chí Mỹ thiên vị và ác độc cũng phải ca ngợi.
Nhưng Bà ở vậy, thờ chồng, nuôi đàn con còn vị thành niên, không có của chìm
của nổi, không lầu son gác tía, nhờ tham nhũng hoặc ăn cắp của công. Nếu có
bằng chứng Bà phạm vào hai điều cấm kỵ này, chắc chắn báo chí và công luận Mỹ
và Việt Nam, vốn thù nghịch, đã không bao giờ để Bà yên. Bà sống khép kín như
một nữ tu tại gia. Không xuất hiện trước đám đông. Không cho nhân gian thấy tóc
đổi màu, những dấu chân chim in trên đuôi mắt và những tàn phai bởi thời gian,
theo gương những mỹ nhân tự thuở xưa. Không tuyên bố này nọ. "Thời của tôi
qua rồi", bà thường nói với những người quen biết, như một lời giã biệt
thế gian. Không mang tiếng, không bồ bịch, không bước thêm bước nữa. Không vì
tiền bán thân cho tỷ phú. Nếu sống vào thời quân chủ, Bà xứng đáng nhận lãnh
bằng khen "Tiết Hạnh Khả Phong".
Bấy nhiêu thôi cũng đủ làm tôi yêu mến Bà như một
người mẹ (bà kém mẹ tôi một tuồi). Ca ngợi Bà như một nữ chính khách một thời
sáng giá, đảm lược, dám nói dám làm, như chồng Bà, trước vòng vây khốn của thù
trong giặc ngoài. Kính trọng Bà như một thần tượng. Làm sao tôi không xúc động
khi nghe tin Bà đã bước vào một cuộc hành trình cuối cùng, ngày Chúa chết trên
cây thập giá và sống lại, để từ nay vĩnh viễn thuộc về của Tuổi, nói theo Edwin
Stanton, belongs to the Ages.
Nhà danh họa thuộc phái ấn tượng Auguste Renoir của
những tuyệt phẩm chan hòa ánh sáng và màu sắc, những năm cuối đời, bị bệnh thấp
khớp hành hạ, không đứng được nữa, phải ngồi vẽ tranh một cách đau đớn với bàn
tay co quắp, nhức buốt. Người học trò của ông, danh họa Matisse, thấy vậy,
thương ông, đã hỏi: “Tại sao Thầy phải tiếp tục ngồi vẽ một cách khổ sở như
thế?” Renoir ngước nhìn khung vẽ, trả lời: “Đau đớn sẽ qua đi. Cái đẹp sẽ còn
lại.”
Tôi muốn nhắc lời của Renoir, để nói về Bà, trong
một nghĩa nào. Đau đớn tinh thần của Bà Ngô Đình Nhu sẽ qua đi. Cũng như đau
đớn thân xác của nữ tướng Bùi Thị Xuân. Nhưng vẻ đẹp của Bà sẽ tồn tại. Vĩnh
viễn.
Tôi biết những kẻ chống và ghét Bà sẽ khó chịu vì bài viết
của tôi. Không sao. Đời mà. Tuy nhiên, xin những kẻ ấy xử sự cao thượng một
chút, như một con người. Hãy để Bà yên nghỉ, ít nhất trong thời gian này. Chờ
sau ba tháng, một năm, mười năm nữa, rồi hãy chìa ra nanh vuốt, cũng chưa muộn.
Tôi muốn báo tin cho các thân hữu của tôi và xin họ đọc một
kinh, cầu nguyện cho linh hồn Bà mau về Cõi Vĩnh Hằng, và tìm được Bình An đích
thực. Sau năm mươi năm cô đơn.
Kim Thanh
Ngày Chúa sống lại 8/4/2012
III. BẢN SONATE CHO MỘT NGƯỜI TỬ TẾ: LUCIA NGÔ ĐÌNH LỆ QUYÊN
Kim Thanh
Tin dữ được chuyển đến tôi sáng nay từ một anh bạn phương
xa làm tôi rụng rời,
như mới đây một người quen, không thân lắm, đột ngột ra
đi, dù tuổi lớn và bệnh hoạn. Huống chi Ngô Đình Lệ Quyên rời bỏ dương trần lúc
53 tuổi –còn quá trẻ đối với tôi. Trong một phút giây, tôi mong đó không phải
là sự thật. Biết đâu ai đó đã đùa dai tung trễ lên mạng ảo một poisson d’Avril,
dù tháng tư sắp hết. Đến khi Luật sư Trương Phú Thứ gọi điện thoại kiểm chứng
với Ngô Đình Quỳnh và sau đó tôi lên web thế giới và có trong tay bài báo bằng
tiếng Ý và một đoạn băng video, thì chút hy vọng mỏng manh thật sự tan vỡ và
nỗi đau buồn trong tôi lên tới tột độ.
Bàng hoàng như mất một người thân thuộc. O mon Dieu, mais
pourquoi, pourquoi, pourquoi? Tôi thầm hỏi Thượng Đế và cho riêng tôi như một
lời thở than, đột nhiên –như năm xưa khi đọc tin chị cô, Lệ Thủy, người bạn trẻ
thuộc Nhóm Thanh Sinh Công, đã chết trong một tai nạn xe hơi cũng thảm khốc,
cũng bất ngờ không kém– vẳng lên từ đáy tiềm thức trước nỗi tuyệt vọng khôn
cùng. Mặc dù tôi chưa hề một lần gặp gỡ Lệ Quyên, chưa hề thấy một bức hình nào
của cô trước kia, chưa hề một lần nghe nhắc đến tên cô, ngoại trừ trong bản
thảo hồi ký của mẹ cô, bà quả phụ Ngô Đình Nhu. Cô rời Việt Nam năm 1963, lúc mới
bốn tuổi, một tháng sau khi cha và bác bị thảm sát bởi những bàn tay tanh tưởi
mùi máu và mùi đô la, nên những người thuộc thế hệ già chúng tôi không để ý
lắm. Chỉ hai hôm nay thôi, tôi mới được biết Lệ Quyên đã nhiều năm đặc trách
giúp đỡ những người di dân khắp thế giới trong cơ quan Caritas của thành phố
Roma, nơi cô đã sống gần nửa thế kỷ thầm lặng dấn thân. Và đã chết trong một
khoảnh khắc kinh hoàng. Nằm chết cô đơn giữa dòng xe xuôi ngược, giữa dòng đời
như thản nhiên đến vô tình. Chết một cách bi thảm, tức tưởi, trong vô vàn
thương tiếc muộn màng của biết bao người không có mặt sáng ấy trên đường
Pontina, Roma.
Khi sao phong gấm rủ là
Giờ sao tan tác như hoa giữa đường
Chúa ơi, tại sao, tại sao, tại sao? Tôi tự hỏi. Có lời giải
đáp nào cho sự bí ẩn siêu hình phi lý này không? Nếu người bị nạn không phải là
con ông bà Ngô Đình Nhu, em của Ngô Đình Lệ Thủy, cháu của một tổng thống và
một tổng giám mục, em họ của một hồng y, nếu cô không thuộc dòng tộc quyền quý,
cao sang, nổi tiếng vào bậc nhất của lịch sử Việt Nam cận đại, thì câu hỏi này
đâu cần thiết nữa. Có người trả lời, bằng cách so sánh dòng họ Ngô Đình với
dòng họ Kennedy –cũng chịu nhiều oan trái tương tự. Phần tôi không nghĩ như
thế. John F. Kennedy, những đồng lõa Mỹ và tay sai Việt Nam, năm 1963, rõ ràng
là thủ phạm trực tiếp hay gián tiếp giết chết ba anh em nhà Ngô, để sau đó ào
ạt đổ quân vào Việt Nam, gây ra những xáo trộn, khủng hoảng chính trị, quân sự,
và cuối cùng dẫn đến sự sụp đổ của cả Miền Nam, mười hai năm sau. Thủ phạm làm
sao có thể đồng hóa với nạn nhân? Rồi nữa, làm sao so sánh ba anh em nhà
Kennedy với ba anh em họ Ngô Đình về tư cách và đạo đức cá nhân?
Những kẻ căm ghét chế độ Ngô Đình Diệm, trái lại, ưa trích
câu “ác giả ác báo” để giải thích tai nạn xảy ra theo quan niệm tôn giáo và bài
học luân lý sơ đẳng, đúng hơn theo thuyết karma (nhân quả) quen thuộc. Tôi cũng
không nghĩ như thế. Lệ Thủy, Lệ Quyên, hoặc xa hơn John Kennedy Jr., đã làm gì
nên tội, mà bị Trời “phạt” về những lỗi của người lớn, nếu có? Nếu thuyết nhân
quả đúng, tại sao Hồ Chí Minh, Trường Chinh, Lê Duẩn, hay Staline, Mao Trạch
Đông, Pol Pot v.v..., những tên đại gian, đại ác nổi tiếng, đã sát hại biết bao
sinh linh lại được chết già an lành, trong khi hàng triệu nạn nhân hiền lành,
vô tội bị giết oan, chết thảm? Ông trời quả có mắt thật không? Gần nhất, những
tên Hoàng Phủ Ngọc Tường, Nguyễn Đắc Xuân v.v... tay đã nhúng máu của hàng ngàn
đồng bào ở Huế dịp Tết Mậu Thân mà vẫn còn sống nhơn nhơn. Tại sao?
Mới đây, lần đầu được thấy những bức ảnh của Lệ Quyên, với
đôi mắt sâu đen thăm thẳm, nét mặt cương nghị, phảng phất một nỗi buồn xa vắng,
tôi chợt nhớ đến dáng vẻ kiêu hãnh và sắc đẹp bi thảm (tragique) tương tự của
một nữ tài tử Hy Lạp đóng vai nhân vật Antigone trong cuốn phim cùng tên.
Antigone (442BC), vở bi kịch bất hủ của nhà soạn kịch Hy Lạp lừng danh,
Sophocle, kể những thảm họa phủ xuống Oedipe và gia đình bởi mệnh số khắc
nghiệt và độc đoán. Nhân vật Antigone, cũng như Electre, Phèdre của kịch tác
gia Euripide, và Hermione, Oreste, Pyrrhus... trong các vở bi kịch khác nữa mà
Racine, thế kỷ XVII văn học Pháp, đã mô phỏng, đều là những nạn nhân của định
mệnh nghiệt ngã dành cho con người vốn yếu đuối, bất lực trước thần linh, những
thế lực siêu hình, hoặc đam mê tàn bạo. Chỉ có cái chết mới hóa giải mọi oan
nghiệt. “Evil strikes at it down the generations wave after wave, like seas
that batter a headland...” (Bất hạnh dập xuống qua các thế hệ theo từng đợt
sóng tiếp nối, như biển vỗ vào bờ đất cao...” (Sophocle, Antigone). Trong một
bối cảnh khác, thi hào Nguyễn Du há đã chẳng viết cho những hồng nhan bạc phận:
“Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen” hoặc “Tài tình chi lắm cho trời đất
ghen”, và về uy quyền tối thượng của Trời, thế lực trên cao:
Ngẫm hay muôn sự tại trời,
Trời kia đã bắt làm người có thân.
Bắt phong trần phải phong trần,
Cho thanh cao mới được phần thanh cao.
Người Công giáo xem những bất hạnh trên đời là do sự Quan
Phòng (Providence) của Thiên Chúa toàn năng, là thử thách dành cho những người
công chính, như ông Job trong Kinh Thánh đã phải chịu trăm bề đớn đau, khổ
nhục.
Dù được cắt nghĩa thế nào, cái chết đột ngột của Lệ Quyên
làm tôi vừa cảm thương vừa kính phục vừa thấy hãnh diện về cô. Cảm thương, như
Thúy Kiều ngày nào bên mộ Đạm Tiên không quen, khéo dư nước mắt khóc người đời
xưa. Hãnh diện, vì cô được báo chí ngoại quốc nhắc đến trong tư cách người Việt
Nam đến Ý tỵ nạn chính trị từ bé, sau đó giữ chức vụ quan trọng trong Hội
Caritas Roma, đã yêu thương, giúp đỡ tha nhân và những người cùng khổ, và hết
lòng thờ phượng Chúa. Kính phục, vì dù có bằng tiến sĩ Luật, mà bởi nhất quyết
không chịu vào quốc tịch Ý, cô không được đi dạy đại học, và cô cũng chẳng cần.
Kính phục, vì tuy lấy chồng người Ý cô vẫn đặt tên con là Ngô Đình Sơn. Một phụ
nữ Việt Nam muốn mãi mãi giữ căn cước và bản chất Việt Nam –xin hiểu VNCH. Còn
gì cao đẹp hơn? Cũng như mẹ và hai anh, cô chưa một lần trở về thăm cố hương
–bây giờ đang nằm trong nanh vuốt của Hận Thù, của Dối Trá, của Bất Công, của
Tàn Bạo. Và cũng như mẹ cô, chưa một lần nói một lời, viết một câu hằn học kết
án cá nhân những kẻ đã sát hại cha, bác, chú của mình. Cô đã quên và tha thứ
tất cả.
Và như thế, tôi nghĩ rằng, trong bao năm sống kín đáo,
khiêm nhường, làm việc, lặng lẽ như một bóng mờ –không còn ai nhắc đến– giữa
chốn bụi hồng lao xao, biết đâu cô muốn chống lại, hoặc ít ra xoay đổi, định
mệnh khắc nghiệt đè nặng lên gia đình, dòng họ, theo cách riêng của cô. Cũng
như Antigone, theo cách riêng của nàng, khi đúng trước vua Créon, cãi lại lệnh
cấm không được ai chôn xác người anh nổi loạn, Polynice, và qua đó, thách đố
mệnh trời cứ đeo đẳng trừng phạt gia đình Oedipe, cha nàng. Bị kết án tử hình,
nàng ngẩng cao đầu và kiêu hãnh “xem cái chết như một điều tốt khi con người
sống giữa bao nhiêu điều bất hạnh, khổ đau...” Những tưởng Ngô Đình Lệ Quyên từ
nay sẽ được giải thoát khỏi lời nguyền của định mệnh.
Ngờ đâu, định mệnh không buông tha. Và một sáng, cô đã gục
ngã. Đầu hàng, bất lực. Như một nữ nhân vật đích thực trong những vở bi kịch
của một Hy Lạp huyễn mơ mà tôi đọc say mê từ ngày còn đi học...
Tôi ca tụng và tiếc thương cô biết mấy cho vừa. Thôi, cô
hãy ngủ giấc bình an ngàn năm, tự do từ đây, hỡi Lệ Quyên, Antigone của lòng
tôi.
Portland, 17/4/2012
Kim Thanh
No comments:
Post a Comment